Wacław z Szamotuł

    Niewiele wiemy o życiu Wacława z Szamotuł, podobnie jak o innych artystach z tego okresu. Nie znamy dokładnie daty jego urodzin ani śmierci. Urodził się na pewno po 1520 roku w Szamotułach i zmarł około roku 1560 prawdopodobnie w Pińczowie. Mimo krótkiego życia, bo zmarł przecież w kwiecie wieku, zrobił jak byśmy to dziś powiedzieli ogromną karierę. Uczył się w Collegium Lubrańskiego w Poznaniu, a następnie na uniwersytecie w Krakowie. Przez jakiś czas był sekretarzem kasztelana Hieronima Chodkiewicza w Trokach na Litwie, a potem trafił na królewski dwór Zygmunta Augusta. Tu, od 1547 do 1555 roku zajmował posadę „compositor cantus”,czyli kompozytora muzyki wokalnej. Był także śpiewakiem w nadwornej kapeli. Taki etat należał w ówczesnych czasach do rzadkości. Zygmunt August znany był z dobrego gustu i wrażliwości na piękno, dlatego przyjęcie Wacława na królewski dwór musiało być dla niego olbrzymią nobilitacją. Jednak w 1555 roku Wacław związał się z dworem księcia Mikołaja Radziwiłła „Czarnego” w Wilnie. Wokół księcia Radziwiłła skupili się polscy zwolennicy kalwinizmu - jednego z ważniejszych odłamów reformacji. Przebywanie w tym środowisku wpłynęło również na religijność muzyka. Dalsze losy Szamotulczyka nie są znane. Być może przebywał tu do końca życia.
   Wacław z Szamotuł zajmował się także poezją. Jest autorem wiersza rekomendacyjnego do "Kroniki wszystkiego świata" Marcina Bielskiego, wydanego w 1551 oraz dedykacji królowi Zygmuntowi Augustowi, w formie długiego poematu łacińskiego "Carmen nuncupatorum", zamieszczonej w Lamentacjach z 1553. Jednak do historii przeszedł Wacław z Szamotuł przede wszystkim dzięki muzyce.      Był autorem wielogłosowych utworów religijnych i świeckich do tekstów polskich i łacińskich, m.in. Mikołaja Reja, Andrzeja Trzecieskiego i Jakuba z Iłży. Do naszych czasów przetrwało niewiele jego utworów: trzy łacińskie motety, cztery polskie, czterogłosowe psalmy, cztery pieśni, a także kilka utworów jednogłosowych. Motety Wacława „In te Domino speravi” i „Ego sum pastor bonus” były pierwszymi kompozycjami polskimi drukowanymi za granicą, w Norymberdze. Można powiedzieć, że Wacław wyprzedzał nieco swoją epokę, bo w jego muzyce znawcy dostrzegli symptomy barokowego stylu muzycznego.
   Oprócz niezwykle kunsztownej, skomplikowanej muzyki, Wacław tworzył pieśni dla zwykłych ludzi o prostej, przystępnej melodii. Jednak jedna z wielogłosowych pieśni znacznie wykracza poza prostotę tych utworów. Pojawiają się w niej imitacje oraz różne figury muzyczne. Mowa o niezwykle pięknej i chętnie do dziś śpiewanej w salach koncertowych i kościołach pieśń „Już się zmierzcha - Modlitwa, gdy dziatki idą spać”. Utwór ten skomponowany na chór a capella do słów Andrzeja Trzecieskiego to prawdziwa perełka muzyki renesansowej. Ojczysta, liryczna, wzruszająca pieśń wspaniale oddaje nastrój skupienia na wieczornej modlitwie. Gdy damy się zawładnąć tej muzyce, tym anielsko przenikającym się głosom, usłyszymy szepty odmawianego pacierza.

"Już się zmierzcha, nadchodzi noc, 
Poprośmy Boga o pomoc,
Aby On naszym stróżem był,
Od złych czartów nas obronił,
Którzy najwięcej w ciemności
Używają swej chytrości." 

   Przymknijcie oczy i posłuchajcie tej niezwykłej pieśni-modlitwy. Po prostu trudno jej się oprzeć.

***

   W Szamotułach, dawnej rezydencji Górków, na ulicy Dworcowej znajduje się pomnik Wacława z Szamotuł. W 1947 roku władze miejskie podjęły decyzję o budowie pomnika - w 375. rocznicą śmierci oraz 400. rocznicę powołania go na stanowisko nadwornego kompozytora Kapeli Królewskiej na Wawelu.  Monument wybudowano ze składek darczyńców pod opieką Towarzystwa miłośników Sztuki i Pięknej Książki. Obelisk zaprojektowali: Bazyli Wojtowicz i Czesław Woźniak, a postawił kamieniarz Marian Kołakowski. 

Zaglądałam, skorzystałam, polecam:
1. Wielkopolski słownik biograficzny, Poznań, PWN 1981
2. Zbigniew Zakrzewski: Wielkopolanie w kulturze polskiej, Poznan 1992
3. http://culture.pl/pl/tworca/waclaw-z-szamotul (dostęp 25.01.2015)
4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Wac%C5%82aw_
z_Szamotu%C5%82 (dostęp 25.01.2015)
5. http://www.muzykotekaszkolna.pl/1511-wiedza/
1522-kompozytorzy/164-do-xvi-wieku/
1558-waclaw-z-szamotul-ok-1520-ok-1560- (dostęp 25.01.2015)